آشنایی با مفاهیم نظری و تجربی در تحقیق

مفاهیم نظری و تجربی در پژوهش

تعریف مفاهیم

مفاهیم نظری و تجربی بلوکهایی هستند که ساختار علم و دانش بوسیله آنها ساخته می شود. یک مفهوم، یک واژه یا مجموعه ای از واژگان است که در واقع معنایی از طریق آنها منتقل می شود. مفهوم به طبقه هایی از محرکها که دارای وجوه مشترکی هستند ، اطلاق می شود. بعبارت دیگر مفهوم کلمه ای است که از طریق تعمیم موارد جزئی انتزاع شده و بخش هایی را که بر کلیه موارد جزئی دلالت می کند ، تشکیل می دهد.

شرح تعریف مفاهیم

قابلیت اندازه گیری مفاهیم نظری و تجربی متفاوت است. یعنی بعضی از مفاهیم، قابل اندازه گیری هستند و بعضی دیگر را نمی توان اندازه گیری کرد. زمانی که یک مفهوم براساس فعالیت های حسی و بصورت عمدی و با حداقل تلاش و کوشش ساخته می شود، واقعی یا ملموس یا تجربی می نامند.

پیشنهاد مطالعه: انجام پایان نامه ارشد و دکتری با چاپ مقاله 

اگر مفهومی مطابق شرایط زمانی و مکانی خاص باشد به آن واقعی یا تجربی می گویند. در تفکیک مفاهیم نظری و تجربی باید گفت که برخی از مفاهیم وجود دارند که مستقل از هر گونه شرایط زمانی و مکانی خاص هستند و به توصیف موجودیت های غیر قابل مشاهده می پردازند . که به آن مفاهیم مجرد یا نظری می گویند.

روش های توسعه مفاهیم نظری و تجربی در تحقیق

ابتدا باید نوع مفهوم در تحقیق مشخص شود سپس آن مفهوم را می توان توسعه و گسترش داد. توسعه و گسترش یا ادراک یک مفهوم نظری « توضیح » نامیده می شود و توسعه و گسترش یا ادراک یک مفهوم تجربی « تعریف » نامیده می شود.

مفاهیم نظری یک ایده مجرد و غیر قابل مشاهده را عرضه می‌کند. بنابراین توضیح آن هم باید از ‏یک ایده یا از ایده‌های غیر قابل مشاهده گرفته شود یعنی ویژگی‌های آن مجرد، غیر ملموس و غیر واقعی باشد. ‏مفاهیم تجربی بیان‌کننده نمودهای قابل مشاهده هستند، از این رو تعاریف آنها بر اساس ایده‌های قابل مشاهده ‏استوارند، یعنی ویژگی‌های آنها ملموس و واقعی و غیر مجرد هستند.

دلیل گسترش و توسعه مفاهیم نظری از مفاهیم نطری دیگر و نیز گسترش و توسعه مفاهیم تجربی از مفاهیم تجربی دیگر این است که از مفاهیم نظری تحت عنوان وسایل تفکر و مفاهیم تجربی ، ابزاری هستند که از طریق مفاهیم تجربی برای آزمون تفکر از مشاهده استفاده می شود.

مفاهیم نظری و تجربی دارای وظایف و عملکردهای مختلف و جداگانه ای هستند اما با توسعه و گسترش مفاهیم نظری و مفاهیم تجربی می توان دانش جدیدی را بوجود آورد.

مفاهیم نظری ابزار تفکر را آزادانه و بدون محدودیت از طریق آنچه که مشاهده می شود یا می توان مشاهده کرد، با تکنولوژی ها موجود توسعه و گسترش می دهند و به همین روش مفاهیم تجربی تحت عنوان یک ابزار به آزمون تفکر می پردازند و از طریق خطاهای موجود در روش را حذف می کنند.

مفاهیم نظری

زمانی که یک مفهوم نظری توضیح داده می­شود معنای آن روشن می­گردد و این از طریق مفاهیم نظری دیگر یا واژه­ های مجرد صورت می­ پذیرد.

هویت یک مفهوم یا از طریق بیان ویژگی ­های آن مشخص می شود (نظیر طول، عرض، ارتفاع، زمان و مانند اینها)، یا از طریق بیان ساخت آن- مانند این که مفهوم از چه چیزی درست شده است یا چگونه به وجود آمده است و یا از طریق قرار دادن عناصر و ترکیب آن با یکدیگر روشن می­گردد.

به عنوان مثال می ­توان مفهوم استعداد را از طریق آمادگی پاسخ­گویی به یک محرک توضیح داد. این مفهوم را نمی­توان به صورت مجرد توضیح داد بلکه باید آن را به شکل قائم به چیزی دیگر بیان کرد. به علاوه، استعداد دارای جهت است که می­تواند مثبت یا منفی باشد و میزانی دارد که از مکانی به مکان دیگر و از زمانی به زمان دیگر فرق می­کند.

تصمیم دربارۀ این که یک مفهوم نظری را به چه میزان باید توضیح داد، بستگی به آن دارد که توضیح ­دهنده برای چه منظور و هدفی می­خواهد مفهوم را به کار برد. برای کسب ایده دربارۀ میزان و چگونگی توضیح یک مفهوم لازم است به توضیحات پیشین در مورد آن مفهوم مراجعه کرد.

چنانچه توضیحات گذشته موافق ایدۀ توضیح ­دهنده باشد او آن را می­پذیرد، و در صورتی که مفهوم موردنظر قبلاً توضیح داده نشده باشد یا توضیح مورد قبول دربارۀ آن وجود نداشته باشد، باید توضیح داده شده، مورد آزمون قرار گیرد. این عمل معمولاً از راه انتقاد و مراجعه به نظر دیگران انجام می­شود.

مفاهیم تجربی

احتمال دارد مفاهیم یا گزاره های یکسان برای افراد مختلف دارای معانی متفاوتی باشد. لذا محققان روش های معینی را برای دریافت پدیده ها به کار می برند و سپس تلاش می کنند که یافته ها و دانسته های خود را به دیگران منتقل کنند . محقق برای ایجاد ارتباط ، به زبان دقیقی نیاز دارد پس باید از مفاهیم دقیق و روشن استفاده کند.

ملاک های ارزشیابی مفاهیم نظری و تجربی

در توصیف و توضیح یک مفهوم، معنای واضح و درستی وجود ندارد و نمی توان بیان کرد تعریف مفهوم درست است یا نه. تعریف یک مفهوم زمانی بهتر از توضیح مفهوم دیگری است که در آن ملاک های ارزشیابی بهتر رعایت شده باشد. تعریف مفاهیم نظری و تجربی با توجه به ملاک های ارزشیابی آنان مورد قضاوت قرار می گیرند که گاهی اوقات بکار گرفتن این ملاک ها بصورت بهتر و صحیحی تر موجب می شود که بعضی از ملاک ها را رعایت نکرد.

ملاک های ارزشیابی مفاهیم نظری

این ملاک ها برای مفاهیم نظری عبارتند از:
1. اهمیت و اعتبار تجربی
2. سودمندی یا اثر بخشی
3. ثبات درونی
4. عملیات ریاضی
5. سادگی

ملاک های ارزشیابی مفاهیم تجربی

این ملاک ها برای مفاهیم تجربی عبارتند از:
1. پایائی مشاهده گره ها
2. انتزاعی بودن
3. ادراکی
4. ارتباط با برخی مفاهیم نظری
5. سادگی

کارکردها و نقش مفاهیم

یکی از مهمترین کارکردهای مفاهیم نظری و تجربی، این است که اساسا مفاهیم بنیاد ارتباط هستند و بدون مجموعه ای از مفاهیم که روی آن ها توافقی صورت نگرفته باشد ارتباط بین دانشمندان و پژوهشگران امری ناممکن است . نقش مفاهیم به شرح ذیل می باشد:

1. مفاهیم نظری و تجربی در واقع بعنوان پدیده های تجربی وجود ندارند ، یعنی مفهوم یک پدیده نیست بلکه نمادی از یک پدیده می باشد.
2. مفاهیم بیانگر راهی برای مشاهده پدیده های تجربی از طریق مفهوم سازی هست و دانشمند را قادر می سازد که به جنبه ای از واقعیت ارتباط برقرار کند و به آن کیفیت مشترکی منسوب نماید.
3. مفاهیم نظری و تجربی بعنوان مولفه های تئوری عمل می کنند و بدین ترتیب مولفه های تبیین و پیش بینی محسوب می شوند.
4. مفاهیم ابزاری هستند که بوسیله آنها عمل طبقه بندی انجام می شود.

پس می توان گفت در هر تئوری و نظریه ای ، مفاهیم نظری و تجربی از حساس ترین و مهمترین عناصر هستند، بدلیل اینکه شکل و محتوا بوسیله آن تعریف می شود.

منبع : گروه تحقیقاتی نخبگان برتر – آموزش انجام پایان نامه – انجام مقاله – انجام پروپوزال