تدوین مدل مفهومی پژوهش

مدل مفهومی پژوهش چیست؟

مدل مفهومی پژوهش که با قسمت هایی چون؛ چارچوب نظری و یا چارچوب مفهومی ارتباط تنگاتنگی دارد همان نقشه و تصویر مفهومی از متغیرهای اصلی پژوهش است که با هدف ارائه پاسخ منطقی به پرسش های پژوهش طراحی می شود.

در مدل مفهومی پژوهش، محقق لازم است تا تمامی مراحل، متغیرها و مواد و ابزارهای به کار گرفته در راستای تحقق اهداف پژوهش را بیان نماید. این مدل باید شفاف، واضح و به ترتیب هر قدم و مراحل پژوهش باشد به گونه ای که مخاطب با مطالعه این مدل مفهومی بتواند شناخت کاملی از چگونگی انجام پژوهش پیدا نماید.

مراحل طراحی مدل مفهومی پژوهش

1. موضوع مناسب پژوهش مشخص شده باشد

نخستین مرحله برای انجام مدل مفهومی پژوهش این است که محقق با شناخت کامل از علایق، استعدادها، توانایی ها و امکانات پژوهشی خودش بتواند موضوع پژوهش را مشخص کند تا از این طریق بتواند درک کاملی از کاری که میخواهد انجام دهد پیدا نماید.

موضوعی که قرار است محقق مدل مفهومی پژوهش را برای آن طراحی کند باید موضوعی جدید، نو و بی تکرار باشد و همچنین ضرورت دارد تا شفاف و واضح بتواند موضوع مورد مطالعه پژوهش را بیان کند. از طرفی موضوع انتخابی باید از جنبه های کاربردی نیز برخوردار باشد.

برای پی بردن به جدید بودن موضوع مدل مفهومی پژوهش باید محقق در نمایه ها و پایگاه های جست و جوی منابع معتبر همچون؛ ساینس دایرکت، گوگل اسکولار، پایگاه جهاد دانشگاهی، پایگاه استنادی جهان علوم اسلام و… کلمات کلیدی مرتبط با موضوع انتخابی و اهداف تعیین شده محقق را به زبانهای فارسی و انگلیسی جست و جو نماید.

اگر مدل مفهومی پژوهش قرار است تا مختص موضوع پایان نامه دانشجو طراحی شود بهتر است تا دانشجو در چندین جلسه دفاع از پایان نامه و رساله مرتبط با گروه و رشته تحصیلی خودش شرکت نماید تا در ذهنش ایده های نو و جدید ایجاد شوند و یا با اساتید راهنما و مشاورین خودش نیز مشورت کند.

2. مسئله و مشکلات پژوهش مشخص و ریشه یابی شده باشند

برای ترسیم مدل مفهومی پژوهش باید مسئله و مشکلاتی که پیرامون موضوع انتخابی وجود دارند توسط محقق شناسایی شوند. بیان مسئله باید به طور واضح، شفاف و کامل بر اساس شواهد علمی و استدلال های منطقی بیان و شرح داده شوند تا مخاطب با مطالعه آن از تمام جنبه ها و ضرورتهای نیاز انجام پژوهش مطلع و توجیه شود.

در ترسیم چارچوب مدل مفهومی پژوهش لازم نیست تا قسمت بیان مسئله مطرح شود بلکه بیان مسئله تنها پیش نیاز ذهنی محقق برای شناخت موضوع و چگونگی طرح سوالات و اهداف آن می باشد.

3. مبانی و ادبیات نظری، پیشینه و مواد و روشهای پژوهش مشخص شده باشند

لازمه ترسیم مدل مفهومی پژوهش شناخت کامل از ادبیات و مبانی نظری پژوهش می باشد تا محقق بتواند با علم و شناخت کافی درک صحیحی از نظریه ها، مفاهیم، واژگان و اصطلاحات مطالعه پیدا نماید زیرا مطالعه بدون علم و شناخت اصلا میسر نیست و حتی امکان دارد با شکست مواجهه شود.

گردآوری ادبیات نظری و پیشینه تاریخی پژوهش نیز پیش نیاز مدل مفهومی پژوهش در نظر گرفته می شوند و از طریق جست و جوی کلمات کلیدی موضوع مورد مطالعه در پایگاه ها و نمایه های معتبر انجام می شود. محقق از طریق تهیه پیشینه پژوهش می تواند مواد، ابزارها و روشهای پژوهش را بشناسد و پی به روایی و پایایی آنها ببرد. این مطالب می توانند در انتخاب موضوع مناسب مطالعه نیز به محقق کمک کنند.

4. اهداف پژوهش تعیین شده باشند

در ترسیم مدل مفهومی پژوهش لازم است تا اهداف پژوهش مشخص شده باشند. در واقع اهداف پژوهش همان اهداف انجام نقشه و مدل مفهومی پژوهش هستند. در دو بعد اهداف اصلی و فرعی بیان می شوند. اهداف اصلی نشات گرفته از موضوع پژوهش است و اهداف فرعی زیرمجموعه اهداف اصلی مطرح می شوند.

5. فرضیات و پرسشهای پژوهش مشخص باشند

در مدل مفهومی پژوهش، لازم است تا فرضیات پژوهشی محقق در مورد موضوع مورد مطالعه تعیین شده باشند. فرضیات پژوهش شامل حدسها و گمانه زنیهایی هستند که محقق در ذهن خودش درمورد پژوهش می تواند ارائه دهد و باید با تکیه بر اعتماد به نفس خودش آنها را بازگو کند. فرضیات پژوهشی می تواند ذهنی و یا تجربی باشند. به دو صورت فرضیات اصلی و فرعی مطرح می شوند. فرضیات اصلی دربرگیرنده موضوع پژوهش هستند و فرضیات فرعی زیرمجموعه فرضیات اصلی در نظر گرفته می شوند. این فرضیات در قالب جملات خبری مطرح خواهند شد.

پرسشهایی که مدل مفهومی پژوهش بر مبنای آنها طراحی می شوند باید در قالب جملات پرسشی و سوالی متناسب با موضوع پژوهش و اهداف آن مطرح شوند.

6. متغیرهای پژوهش شناخته و تعیین شده باشند

در مدل مفهومی پژوهش متغیرهای پژوهش و انواع آنها مطرح می شوند. متغیرشناسی بخش مهمی از انجام یک پژوهش می باشد که بر اساس موضوع و اهداف مورد مطالعه و همچنین روش شناسی پژوهش تعیین خواهند شد.

در مدل مفهومی پژوهش می تواند بیش از یک متغیر وجود داشته باشد که لازم است تا محقق با مطالعه کتاب ها و منابع مطالعاتی روش تحقیق مختص با رشته تحصیلی خودش آنها را بشناسد.

7. نحوه گردآوری داده ها تعیین شوند

در مدل مفهومی پژوهش بیان چگونگی تهیه و گردآوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز به جهت تحقق اهداف پژوهش و همچنین ابزار مورد استفاده به این منظور، معرفی و شرح داده شوند.

8. نحوه نمونه گیری و جامعه آماری نیز مشخص شوند

در مدل مفهومی پژوهش تعیین جامعه آماری پژوهش و همچنین نحوه نمونه برداری از جامعه آماری بیان شوند تا خواننده بتواند با مطالعه آن از مکان و گستره مطالعه اطلاع پیدا نماید. حدود و اندازه و همچنین نحوه انتخاب جامعه آماری در هر پژوهش بر اساس روش شناسی آن متفاوت است.

9. نحوه تجزیه و تحلیل داده ها مشخص شوند

در مدل مفهومی پژوهش آنالیز و تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات مورد نیاز به جهت تحقق اهداف پژوهش باید بیان شوند تا مخاطب با مطالعه آن بتواند برای انجام تحقیقات آینده از آنها استفاده نماید. تجزیه و تحلیل داده های مطالعه بسته به روش شناسی پژوهش در هر مطالعه متفاوت است.

جمع بندی

در مجموع می توان بیان نمود که مدل مفهومی پژوهش راهنما و خلاصه ای از تمام مراحل انجام پژوهش است که به طور شفاف به مخاطبان علاقمند که تمایل دارند در آینده پژوهشی در ارتباط با موضوع پژوهش انجام دهند ارائه خواهد شد و لازمه ترسیم آن شناخت کامل از مسئله موجود، روش شناسی، مواد و ابزارها، اهداف، سوالات، فرضیات، پیشینه (داخلی و خارجی) و ادبیات نظری مرتبط با موضوع مورد مطالعه می باشد. شناخت تمام این مراحل تنها بستگی به دقت، سرعت عمل، تواناییها و استعدادهای محقق دارد.