آنچه درمورد مقاله‌نویسی باید بدانیم؟

نکاتی در مورد مقاله‌نویسی

در این پست کوتاه به راهکارهای درست در زمینه مقاله‌نویسی و به معرفی بخشی از اجزا و عناصر ساختاری مقالات علمی و پژوهشی می پردازیم.

مفهوم مقاله چیست؟

مقاله در لغت به معنای گفتار، مبحث، سخن، قول و فصلی از کتاب یا رساله‌ای است. مقاله در فرهنگ معین نوشته ایست که درباره‌ی موضوعی می‌نویسند. پس می توان گفت:

مقاله نوشته ایست که اطلاعات دانشنامه‌ای و یا سالنامه‌ای را در برمی‌گیرد و به عبارتی دیگر یک نوشته آکادمیک است که نتایج یک پژوهش و تحقیقات علمی را برای متخصصین یک حوزه نظری خاص ارائه می‌دهد.

مخاطبان اصلی مقالات علمی، متخصصین رشته تخصصی هستند که در زمینه کاری موضوع تحقیق کار می‌کنند. در ایران مقاله نویسی از قرن سیزدهم میلادی به بعد رایج شد. در حقیقت روزنامه و مقاله مشابه هم هستند . درکشورهای اروپایی مقاله نویسی از اوایل قرن هفدهم که نخستین نشریه های دوره ای کشورهای اروپایی انتشار یافت آغاز گردید.

مقاله علمی چیست؟

مقاله علمی معمولاً نتیجه پژوهش و تحقیقات منطقی، ژرف ، عمیق و متمرکز نظری، علمی یا هر دو، به همت یک یا چند نفر در یک موضوع نو و با رویکردی جدید در جهت دستیابی به نتایج تازه، تهیه ومنتشر می گردد. چنین مقاله ای در واقع گزارشی است که محقق از یافته های علمی و نتایج اقدامات تحقیقاتی خود برای استفاده سایر پژوهشگران، متخصصان و علاقمندان به دست می دهد.

تهیه گزارش

تهیه گزارش از این نتایج مطالعات و تحقیقات انجام شده، یکی از مهمترین مراحل پژوهشگری محسوب می شود، زیرا اگر محقق یا پژوهشگر نتواند دستاوردهای علمی خود را در اختیار سایرین قرار دهد، تحقیقات و پژوهش او هر اندازه هم که مهم باشد، به پیشرفت علم نیزکمکی نخواهد کرد زیرا  رشد و گسترش هر علمی از طریق ارائه و به هم پیوستن دانش بدست آمده از سوی تک تک اندیشمندان و پژوهشگران آن علم تحقق می یابد.

زمینه های مختلف علمی-پژوهشی

همانطور که محقق و پژوهشگر پیش از هر اقدام به تحقیق و جستجو، نیازمند بررسی یافته های علمی اندیشمندان قبل از خود هست تا بتواند یافته های علمی خود را گسترش دهد، دیگران نیز باید بتوانند به یافته های علمی اونیز دسترسی داشته باشند و با استفاده از آنها فعالیت های علمی خود را سازمان دهندو در  تکمیل آن بکوشند.

بدین منظور، امروزه نشریات گوناگونی در زمینه های مختلف علمی-پژوهشی نشر می یابد و مقاله های به چاپ رسیده در آنها، اطلاعات فراوانی را در اختیار محققان قرار می دهند.

لازم است محققان و پژوهشگران با شیوه تدوین مقالات علمی آشنا باشند تا بتوانند با استفاده از شیوه های صحیح و درست ، با سهولت و آسانی ، نتایج تحقیقات و مطالعات خود را به صورت مقاله در اختیار سایر علاقه مندان قرار دهند.

ملاک‌های محتوایی نگارش مقاله

یکی از مهمترین ابعاد مقاله علمی، محتوای علمی و ارزشمندی کیفی آن است. مقاله باید یافته های مهمی را در دانش بشر گزارش دهد ودارای پیامی واضح وآشکار باشد؛ بنابراین پیش از تهیه مقاله، محقق باید از خود بپرسد که آیا مطالب او آن قدر مهم است که انتشار آن قابل توجیه باشد.

آیا دیگران از آن بهره خواهند برد؟

آیا نتایج تحقیقات و پژوهش او کار آنها را تحت تاثیر قرار خواهد داد؟

در اینجا به چندین اصل مهم از اصول و معیارهای محتوایی  تحقیقات علمی اشاره می کنیم که توجه به آنها قبل از تهیه مقاله به ارتقای کیفیت آن کمک می کند.

الف)فرایند تفکر

تفکر تلاش برای آشکارکردن کردن مجهولات با استفاده از علوم موجود است. بنابراین بنیادی ترین محور محتوایی یک تحقیق علمی آن است که مجهولی را شفاف و روشن کند ، بر این اساس، هر پژوهش و تحقیق علمی در پی پاسخ دادن به پرسش هایی است که تا کنون برای مخاطبان کشف نشده است. از این رو تحقیق علمی همیشه با طرح یک یا چند سوال آغاز می شودکه محقق در صدد پاسخگویی به آنهاست.

ب)منطقی بودن

منطق که راه درست اندیشیدن  و صحیح استدلال کردن را یاد می دهد که ابزار لازم یک مقاله علمی است و محقق باید شایستگی لازم را در استدلال کردن، تحلیل محتوا و نتیجه گیری داشته باشد. قواعد تعریف، طبقه بندی استنباط های قیاسی واستقرایی، روش های مختلف نمونه برداری وغیره همه از ویژگی های منطقی یک مقاله علمی است که محقق باید به آنها توجه کند.

ج)انسجام و نظام مند بودن

مرتبط بودن اجزای مختلف مقاله با همدیگر، همچنین متناسب بودن اجزا با عنوان مقاله و ارتباط عناوین فرعی با همدیگر، از جمله مواردی است که به تحقیق، یکپارچگی و انسجام می بخشد. براین اساس، محقق باید عناوین فرعی مقاله خود را با کلامی منطقی از یکدیگر مجزا کرده، ارتباط بخش ها را مشخص کند .

د)تراکمی بودن

از انجا که هدف پژوهش پاسخ به سؤال هایی است که تا آن زمان دست کم از نظر محقق، پاسخی منطقی برای آن وجود نداشته است، هر تحقیق علمی باید از یک طرف به منظور کشف دانش جدید، و از طرف دیگر، برای تکمیل کردن دانش، انجام گیرد. بنابراین هدف اصلی یک مقاله، کشف یا تکمیل دانش بشری است. نه تکرار دوباره آن با عبارات مختلف.

ر)تناسب موضوع با نیازهای فعلی جامعه علمی

هر تحقیق علمی باید نیازهای اساسی جامعه علمی خود را درنظرگیرد و درصدد حل مسائل آن برآید، بنابراین ازطرح موضوعاتی که از اولویت تحقیقاتی برخوردارنیستند وجامعه به آنها نیاز ندارد، باید احتراز نمود.

س)خلاقیت و نوآوری

هر تحقیق علمی زمانی می تواند در ارتقای سطح دانش، موثر باشد که از فکری بدیع و خلاق برخوردار باشد، مقالاتی که به جمع آوری صرف بسنده می کنند، نمی توانند سهم عمده ای دانش بشری داشته باشند.

ص)توضیح مطلب در حد ضرورت

از جمله مواردی که محقق در گزارش نویسی تحقیق خود(مقاله)باید بدان توجه کند، پرهیز از حاشیه روی و زیاده گویی افراطی است؛ همچنان که خلاصه گویی نباید در حدی باشد که به ابهام و ایهام منجرشود؛ براین اساس محقق باید به حدی مطالب را تبیین کند که مقصود وی برای خواننده روشن باشد .

ط)متناسب بودن با نظریه ها

هر رشته علمی، متشکل از نظریه ها و قوانینی است که مورد اتفاق صاحب نظران آن فن است. یافته های بدست امده در تحقیقات میدانی یا توصیفی نباید با اصول و همچنین با قوانین کلی آن رشته تحصیلی منافاتی داشته باشد.

د)اجتناب از کلی گویی

هدف نهایی علم، صورتمندی یک «نظریه» و تبیین کردن یکی از اصول مهم نظریه است. از این رو محقق باید بتواند مباحث علمی خود را به روشنی توضیح دهد و با زبان گویا آن را تبیین و از کلی گویی اجتناب نماید.

ف)گزارش روش شناسی تحقیق

«تحقیق» فرایندی است که از طریق آن می توان درباره ناشناخته ها به جست وجو پرداخت و از آن، شناخت لازم را کسب کرد. این فرایند چگونه گرداوری شواهد، روش شناسی نامیده می شود. این سؤال که چگونه داده ها باید گردآوری شوند ومورد تغییر قرار گیرد، به طوری که ابهام حاصل از آنها به حداقل ممکن کاهش یابد؟

از موارد مهم تحقیق میدانی است؛ یک تحقیق علمی زمانی می تواند مطالب خود را به اثبات برساند که از روش گرداوری مناسب برخوردار، و آن روش ها به خوبی در مقاله بیان شده باشد.

ساختار مقاله علمی

نوشتن مقاله مستلزم داشتن طرحی مدون است. در گزارش یک تحقیق نه تنها باید ارزش های محتوایی را رعایت کرد بلکه باید از ساختار روشمندی نیز پیروی کرد.

امروزه تحقیقات فراوانی انجام می شود، اما تنها بخشی از آنها در مقالات منتشر می گردد. یکی از دلایل آن، عدم مهارت محقق در تهیه و تدوین ساختار مقاله علمی است.ساختار مقاله وتهیه گزارش از یک پژوهش علمی، با توجه به روش به کار گرفته شده در پژوهش، متفاوت است.

دانشمندان در یک تقسیم بندی کلی، روش های استفاده شده در علوم را به دو دسته تقسیم می کنند.

روشهای کمی:

روشهای کمی که در آنها از داده های کمی در تحقیق استفاده می شود(تحقیق میدانی).

روش های کیفی که در آنها از داده های کیفی (تحقیقات کتابخانه ای ) استفاده می شود.

موفقیت در انتشار و چاپ مقالات علمی معتبر یکی از فاکتورهای تبیین کننده در ارزیابی فعالیت های تحقیقاتی، طرح های پژوهشی وکنفرانس ها و سخنرانی های دانشگاهی محسوب می شود.

ساختار متداول مقالات علمی به صورت:

 ۱-مقدمه

 ۲-روش ها و راهکارها

 ۳-نتایج مطالعه

۴-بحث وبررسی

۵- و نهایتاً نتیجه گیری

 پیروی از این ساختار یکی از فاکتورهای اساسی در موفقیت مقاله به شمار می آید.

مقدمه

هرمقاله علمی بایک مقدمه شروع می شود و آن، خلاصه ای از فصل های پایان نامه ها و رساله هاست که به طور مختصر به بیان کلیات تحقیق و بررسی مختصری از بیشینه آن می پردازد؛ بنابراین در مقدمه مقاله، مسئله تحقیق و ضرورت انجام آن و اهداف آن از نظر بنیادی وکاربردی به صورت مختصر بیان می گردد و سپس به بررسی سوابق پژوهشی که به طور مستقیم به موضوع تحقیق مرتبط است، پرداخته می شود.

مقدمه باید یک منطق اساسی را در تحقیق بیان کند و به خواننده نشان دهد که چرا این تحقیق ادامه منطقی گزارش های پیشین است. در این بخش پس از نتیجه گیری از پژوهش های بررسی شده، محقق باید پرسش های پژوهشی خود را به صورت استفهامی بیان کرده و به تعریف متغیرهای تحقیق به صورت عملیاتی بپردازد.

روش

هدف اساسی از بیان روش آن است که به گونه ای دقیق، چگونگی انجام پژوهش، گزارش گردد تا خواننده بتواند آن را تکرار نماید و همچنین درباره اعتبار نتایج داوری کند.

بنابراین مؤلف باید همه مراحل اجرا از جمله:

آزمودنی ها،

ابزارهای پژوهش،

طرح پژوهش،

روش اجرا و

روش تحلیل داده ها را بیان کند.

نتایج

در این بخش توصیف کلامی مختصر و مفیدی از آنچه به دست آمده است ارائه می شود.

این توصیف کلامی با اطلاعات آماری مورد استفاده، کامل می شود و بهترین روش آن است که داده ها از طریق شکل ونمودار یا جدول نمایش داده شوند، ساختار بخش نتایج، معمولا مبتنی بر ترتیب منطقی پرسش ها یا فرضیه ها و نیز وابسته به تایید شده بودن یا تایید نشده بودن فرضیه هاست، ترتیب بیان نتایج نیز یا بر حسب ترتیب تنظیم سؤال ها یا فرضیه های آنهاست یا بر حسب اهمیت آنها.روش متداول بیان نتایج، آن است که ابتدا مهمترین وجالبترین یافته ها و سپس به ترتیب یافته های کم اهمیت تر ارائه می شود .

بحث و تفسیر

در این بخش تمام اجزای گزارش تحقیق به هم ربط داده می شوند و محقق با ترکیب و پیوند بخش های مختلف، خواننده را به سوی یک نتیجه گیری کلی هدایت می کند، بنابراین لازم است شباهت ها و تفاوت های نتایج این پژوهش با پژوهش های قبلی روشن گردد و نیز معلوم شود که یافته های پژوهش، به روشن شدن مسئله مورد بررسی و زمینه دانش آن چه کمکی کرده است.

نتیجه گیری

در این قسمت محقق باید به نتیجه معقول، منطقی برسد. نداشتن تعصب و سوگیری غیرمنصفانه در نتیجه گیری، ارتباط دادن نتایج با مباحث مطرح شده در پیشینه، ارائه راهبردها و پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده، مشخص کردن نقش نتایج در پیشبرد علوم بنیادی وکاربردی و امثال آن، از جمله مواردی است که محقق باید به آنها توجه داشته باشد.

منبع : گروه تحقیقاتی نخبگان برتر – مشاوره پایان نامه – مشاوره مقاله – مشاوره پروپوزال