تدوین نهایی پایان نامه

تدوین نهایی پایان نامه چگونه است؟

1- مقدمه

هدف اصلی این مقاله، آموزش تدوین نهایی پایان نامه برای چاپ و تکثیر است. در واقع، بعد‌ از نگارش بدنه اصلی پایان نامه و قبل از اقدام به چاپ، باید برخی اقدامات تکمیلی انجام شود.

معمولاً منظور از «نوشتن پایان نامه»، اغلب نگارش فصول پنج گانه است، اما زمانی که بدنه اصلی فصول به نگارش درآمد، هنوز کار ما به پایان نرسیده و لازم است بخش‌های مختلف پایان نامه را به شکلی استاندارد آماده کرده و کنار هم بچینیم. از این رو، بعد از نگارش پنج فصل اصلی، لازم است به هفت بخش دیگر از پایان نامه توجه کنیم.

در واقع صفحات اولیه و انتهایی هر پایان نامه ای را می‌سازند؛ این بخش ها عبارتند از: چکیده، کلیدواژه، فهرست، اختصارات، پیوست، تشکر و قدردانی، از لحاظ شماره گذاری، صفحات پایان نامه به سه بخش تقسیم شده که در ادامه همین مقاله، نحوہ شماره‌گذاری این بخش‌ها و همچنین شماره‌گذاری بخش‌های داخلی پایان نامه، روابط، جداول، اشکال و… ارائه خواهد شد.

در نهایت، در انتهای این مقاله، چگونگی چیدمان قسمت‌های اصلی و جانبی پایان نامه و سایر بخش‌هایی که باید در تدوین نهایی پایان نامه وجود داشته باشد، توضیح داده می‌شود.

2- بخش‌های جانبی پایان نامه

در مقالات قبلی، اصول نگارش متن اصلی پایان نامه برای تدوین نهایی پایان نامه به صورت دقیق تشریح شد. در این بخش، تالیف مواردی تشریح می‌شود که جزء متن اصلی نیستند اما دانشجو باید با نحوه نگارش آنها آشنایی داشته باشد.

نگارش برخی از موارد (چکیده و فهرست مطالب) برای تمامی پایان نامه ها الزامی و نگارش برخی دیگر (پیوست، فهرست جداول و شکل‌ها، واژه نامه) برای تمامی پایان نامه ها الزامی نبوده و متناسب با نوع کار می‌تواند باشد یا نباشد.

3- چکیده:

نگارش یک پایان نامه به صورت خلاصه، به گونه‌ای که دربرگیرنده اهداف، تکنیک‌ها و نتایج پژوهش باشد را چکیده پایان نامه می‌گویند. در پایان نامه، چکیده به دو صورت فارسی و انگلیسی نوشته می‌شود. معمولاً گفته می‌شود که تعداد کلمات چکیده در مقاله نباید از سقف مشخصی (۳۰۰ کلمه) تجاوز کند، اما برای پایان نامه به صورت رایج این سقف تعریف نشده است.

اما بهتر است حتما کمتر از یک صفحه باشد. به هیچ عنوان در چکیده رفرنس‌دهی نکرده و از ارائه عکس و جدول جداً خودداری کنید. هرچند مشاهده می‌شود در برخی از ژورنال‌های معتبر هم از این اشتباهات، مخصوصاً رفرنس‌دهی، استفاده می‌شود، اما تاکید می‌شود که اشتباه است. در تدوین نهایی پایان نامه چکیده پایان نامه دارای سه بخش اصلی است:

بخش اول : طرح موضوع

در تدوین نهایی پایان نامه معمولاً چکیده با طرح موضوع آغاز می‌شود. توصیه می‌شود طرح موضوع در ابتدای چکیده بر مبنای اهمیت و ضرورت تحقیق نوشته شود.

بخش دوم : بیان هدف

بعد از طرح موضوع، هدف و قابلیت اصلی تحقیق در یک جمله بیان می‌شود. معمولاً مطلع جمله‌ای که پیشنهاد اصلی را در برمی‌گیرد، با عبارت‌هایی مانند «در این پایان نامه و در این تحقیق» شروع شده و با افعالی مانند «پیشنهاد می‌شود» و «مطرح شده است» به اتمام می‌رسد.

بخش سوم: بدنه چکیده

در ادامه، بدنه چکیده نوشته می‌شود. توصیه اکید می‌گردد که ترتیب نگارش جملات در چکیده براساس ترتیب مفاهیم مطرح شده در فصل سوم و چهارم باشد. یعنی ابتدا در مورد روش تحقیقی و سپس یافته‌های تحقیق بحث شود.

الف) کلید واژه

بعد از چکیده، کلمات کلیدی یا کلیدواژه‌ها نوشته می‌شود.کلیدواژه‌ها، کلمات و عبارت‌های اصلی و کانونی پایان نامه هستند. نویسنده به کرات از آن‌ها استفاده کرده و پایان نامه حول آن‌ها انجام می‌شود. در تدوین نهایی پایان نامه کلیدواژه‌ها بلافاصله بعد از چکیده به دو زبان فارسی و انگلیسی نوشته می‌شوند. در مورد کلیدواژه‌ها، توجه به این نکات حائز اهمیت است:

کلیدواژه‌ها معمولاً نباید بیش از پنج کلمه باشند، هرچند اطلاق کلمه چندان صحیح نبوده و منظورتعداد عبارت است، یعنی هر عبارت می‌تواند مجموعه‌ای از چند کلمه باشد.

سعی شود از کلمات ربط و اضافه کمتری در کلمات کلیدی استفاده شود. اساساً از دو ترتیب برای نوشتن کلمات کلیدی استفاده می‌شود:

اولی براساس اهمیت کلمات مورد نظر در تحقیق است .در این حالت، اولین کلمه زمینۀ اصلی تحقیق است؛ دومین حالت نوشتن کلمات، براساس حروف الفباست که در آن اولین حرف از اولین کلمه عبارت، مبنای ردیف‌بندی انتخاب می‌شود. این تکنیک چندان رایج نیست و در ژورنال‌های معتبر همان روش اول استفاده می‌گردد. در نوشتن کلمات کلیدی انگلیسی، در هر عبارت معمولاً فقط اولین حرف کلمه اول با حروف بزرگ نوشته می‌شود و بقیه کلمات و عبارت‌ها با حروف بزرگ بوده و بقیه کلمات و عبارات با حروف کوچکند.

در کلمات کلیدی نیز از مخفف عبارت‌ها استفاده نمی‌شود. هر چند در اغلب موارد دیده می‌شود، اما استفاده از آن چندان جالب نیست. همچنین حتماً از نوشتن مخفف در جلوی عبارت خودداری شود. چنین نحوه نگارشی به هیچ عنوان پیشنهاد نمی‌شود.

ب) فهرست

در تدوین نهایی پایان نامه، تمامی پایان نامه ها باید دارای فهرست باشند: فهرست مطالب، جداول و اشکال. در این بین، نگارش فهرست مطالب اجباری است، اما نگارش فهرست جدول‌ها و شکل‌ها متناسب با نوع پایان نامه می‌تواند وجود داشته باشد یا نباشد. از بین این سه فهرست، فهرست مطالب باید در ابتدا نوشته شود، بعد از آن نیز فهرست جداول و اشکال می‌آید. حتماً برای نگارش فهرست از بخش table of content استفاده شود. صفحاتی که در آن عنوان فصل نوشته شود، نباید شماره‌گذاری شود، از این رو در فهرست مطالب نیز عنوان فصول فاقد شماره خواهد بود.

ج) اختصارات

در بسیاری از موارد، تدوین نهایی پایان نامه دارای تعداد زیادی پارامتر و حروف اختصاری است، جهت سهولت دریافت مفهوم این پارامترها و حروف، از فهرست اختصارات استفاده می‌شود. نگارش اختصارات در پایان نامه هایی توصیه می‌شود که دارای حداقل یکی از دو ویژگی زیر باشند: تعداد پارامترها و حروف اختصاری به صورت قابل ملاحظه‌ای زیاد باشد، به گونه‌ای که حداقل ۲۰ مورد از آنها در پایان نامه وجود داشته باشد.

به کرات در متن از آنها استفاده شده و خواننده نیاز به مرجعی داشته باشد که تمامی این اختصارات در آن تجمیع شده باشد. پس می‌توان گفت، نگارش اختصارات به نوع پایان نامه وابسته است و الزام به وجود آن براساس وجود حداقل یکی از دو شرط فوق است. بخش اختصارات به صورت تک ستونی نوشته می‌شود. در اختصارات ابتدا حروف اختصاری و سپس پارامترها نوشته می‌شود.

توالی نگارش اختصارات براساس حروف الفبای انگلیسی انتخاب می‌شود. از نوشتن پارامترهایی که مقدار آن برابر عدد ثابت است، خودداری شود. معمولا فاصله‌ای در حدود سه tab صفحه کلید بین اختصارات و عبارات مربوطه گذاشته می‌شود. نمونه‌ای از اختصارات در ادامه قابل مشاهده است.

د) پیوست (ضمیمه)

پیوست یا ضمیمه جزء بخش‌های اصلی پایان نامه محسوب نمی‌شود و نوشتن آن الزامی نبوده و برحسب نیاز ممکن است پایان نامه ای فاقد پیوست و پایان نامه دیگر دارای یک یا چند پیوست باشد.

مواردی مانند اطلاعات و داده‌های تکمیلی، اثبات روابط، داده‌های ورودی تحقیق، گذشته مختصر یا تاریخچه موضوع و… باید در ضمیمه آورده شود. حتماً در فصول اصلی قید شود که قسمتی از مطالب در انتهای پایان نامه پیوست شدہ است. پیوست یا پیوست‌ها بعد از فصل پنجم و قبل از مراجع ارائه می‌شوند.

مساله مهمی که باید در پیوست در نظر داشت به مفاهیم مطروحه در پیوست اشاره شود. این اشاره باید علاوه بر معرفی که در سازمان دهی تحقیق (بخش آخر از فصل اول) انجام شد، در نظر گرفته شود. پیوست جزء فصول پایان نامه به شمار نیامده و الزامی برای نوشتن آن نیست. در واقع، محقق یا دانشجو متناسب با نیاز و شرایط تحقیق خود می‌تواند پایان نامه ای فاقد پیوست یا دارای یک یا چند پیوست داشته باشد.

چند نکته مهم در مورد نگارش پیوست که باید رعایت شود:

توصیه می‌شود موارد زیر پیوست شود:

اثبات یا تشریح روابط مهمی‌ که در متن پایان نامه از آن استفاده شده اما ارائه آن در متن اصلی منجر به انحراف کشیدن بحث می‌شود. اطلاعات مربوط شبکه‌های نمونه، مواد مورد آزمایش و …

پرسش نامه

پیوست‌ها معمولا با حروف ابجد (الف، ب و …) شماره‌گذاری می‌شوند. شماره جداول و اشکال نیز به صورت الف۔۱، الف۔2 و … شمارہ‌بندی می‌گردند. درواقع به جای اعداد در فصول پنج‌گانه تحقیق، از حروف ابجد استفاده می‌شود. حتماً در متن پایان نامه اشاره شود که موضوع و هدف پیوست (ها) چیست.

ح) تشکر و قدردانی

درصورتی که نیاز به تشکر از فرد، افراد، سازمان یا ارگان خاصی باشد، که در فرآیند پژوهش همکاری کرده‌اند، در این بخش انجام می‌شود. بخش قدردانی در تدوین نهایی پایان نامه باید خلاصه نوشته شود.

در این بخش، نام افراد، سازمان، موسسه و دانشگاهی که به گونه‌ای (اعم از پرداخت هزینه‌های پژوهشی، استفاده از امکانات آزمایشگاهی، کتابخانه‌ای و…) در انجام پژوهش کمک کرده، فهرست می‌شود. درصورتی که خواهان استفاده از مزایای پژوهش انجام شده در سازمان، موسسه یا دانشگاه محل کار، تحصیل یا تدریس خود هستید، می‌توانید نام آنها را وارد کنید.

و) واژه نامه

در پایان نامه هایی که تعداد قابل توجهی اصطلاحات غیرفارسی دارند، بهتر است به جای نوشتن آنها به صورت footnote از بخشی به نام واژه نامه استفاده شود. این واژه نامه باید به دو صورت فارسی به انگلیسی و انگلیسی به فارسی نوشته شود. توالی نگارش بر اساس حروف الفبا و جداسازی براساس هر حرف انجام می‌شود.

4- شماره‌گذاری

الف) شماره‌گذاری صفحات

از لحاظ شماره‌گذاری، پایان نامه را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

بدون شماره

تعدادی از صفحات پایان نامه فاقد شماره‌‌گذاری بوده که برخی در ابتدا و برخی در انتهای پایان نامه ارائه می‌شود.

صفحات فاقد شماره در ابتدای پایان نامه

صفحة بسم ا…

تاییدیه اعضای هیأت داوران حاضر در جلسة دفاع

حق مالکیت

آیین نامه تدوین نهایی پایان نامه برای چاپ و تکثیر و مالکیت

نتایج

صفحه عنوان

تقدیم/تشکر و قدردانی

چکیده/ کلیدواژه فارسی

صفحات فاقد شماره در انتهای پایان نامه

واژه نامه

چکیده/ کلیدواژه انگلیسی

صفحه عنوان انگلیسی

صفحات شماره‌گذاری شده با حروف ابجد (الف – ب – ج …)

فهرست مطالب

فهرست علائم و نشانه‌ها

فهرست جداول (در صورت نیاز)

فهرست اشکال و نقشه‌ها (در صورت نیاز)

صفحات با شماره

فصول پنج‌گانه

پیوست

مراجع

ب) شماره‌گذاری داخلی

شماره‌گذاری بخش‌ها، روابط، شکل‌ها و جدول‌ها با دو عدد انجام می‌شود. عدد اول از سمت چپ، شماره فصل (برای پیوست‌ها حروف ابجد) و عدد دوم شماره بخش، رابطه، شکل، جدول و… از ابتدای همان فصل است. در صورتی که هر زیربخش، به بخش‌های فرعی دیگری نیز تقسیم شود، شماره آن بعد از شماره زیربخش قید می‌شود. معمولاً استفاده از بیش از سه عدد برای شماره‌بندی یک فصل رایج نیست.

5- تدوین

قسمت‌های مختلف پایان نامه باید با توالی ثابت و تعریف‌شده‌ای قرار گرفته و آماده چاپ شود. در ادامه به نحوه تدوین قسمت‌های مختلف تدوین نهایی پایان نامه می‌پردازیم.

قسمت ۱. جلد

طراحی جلد، رنگ، اندازه قلم و نوع آن بایستی دقیقاً براساس فرمت معرفی شده دانشگاه باشد. معمولا جلد پایان نامه به صورت طلاکوب دارای اطلاعات زیر است: نشان دانشگاه، نام دانشگاه، نام دانشکده، بخش / گروه آموزشی، مقطع تحصیلی، رشته، گرایش، عنوان، نگارنده (نام دانشجو)، استادان راهنمایی و مشاور و سال دفاع.

قسمت ۲. بسم ا…

در اولین صفحه از پایان نامه، عبارت «بسم ا… الرحمن الرحیم» باید نوشته شود. معمولا دانشجویان برای زیبایی کار، از نگارش باسم ا… به صورت نستعلیق استفاده می‌کنند. مجموعه کاملی از این فونت‌ها برای تدوین نهایی پایان نامه در لینک زیر قابل مشاهده و دانلود می‌باشد.

www.webfa.ir

قسمت ۳. عنوان فارسی

این صفحه، عیناً مشابه جلد پایان نامه است.

قسمت ۴. صورت جلسۀ جلسه دفاع

برگه تأییدیه دفاع از پایان نامه است. این برگه توسط اساتید راهنما، مشاور و داور و نماینده تحصیلات تکمیلی دانشگاه امضاء می‌شود. اصالت پایان نامه با وجود این برگه به اثبات می‌رسد.

قسمت ۵. صفحه تعهدنامه اصالت پایان نامه

تعهدی که دانشجو با امضاء آن تأیید می‌کند که پایبندی کاملی به اصول اخلاقی علمی داشته و کار پژوهشی‌اش، قبلا در هیج مقطع تحصیلی و موسسه علمی – دانشگاهی ارائه نشده است. همچنین در صورت استخراج هر کتاب، مقاله، اختراع و … در هر زمانی باید مجوزهای لازم از دانشگاه محل تحصیل اخذ نموده و در صورت عدم رعایت هرکدام از موارد فوق، دانشگاه مجاز به ابطال مدرک بوده و دانشجو حق اعتراض ندارد.

قسمت 6. تقدیم نامچه/ تقدیر و تشکر

قسمت ۷. چکیده و کلیدواژه فارسی

قسمت 8: فهرست

 قسمت ۹. متن اصلی پایان نامه

قسمت 10. پیوست

قسمت ۱۱. مراجع

قسمت ۱۲. واژه‌نامه

قسمت ۱۳. چکیده/ کلیدواژه انگلیسی

قسمت ۱۴. عنوان انگلیسی

قسمت ۱۵. جلد انگلیسی

منبع :گروه تحقیقاتی نخبگان برتر- انجام پایان نامه – مشاوره پایان نامه – مشاوره مقاله – مشاوره پروپوزال